Władysław Eugeniusz Sikorski (ur. 20 maja 1881 w Tuszowie Narodowym, zm. 4 lipca 1943 na Gibraltarze) – polski wojskowy i polityk, generał broni Wojska Polskiego, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych i premier Rządu na Uchodźstwie podczas II wojny światowej.

Przed I wojną światową był jednym ze współzałożycieli i członków kilku nielegalnych polskich organizacji niepodległościowych. Walczył w Legionach Polskich w trakcie I wojny światowej, potem w nowo utworzonej armii polskiej podczas wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921). Odegrał w niej znaczącą rolę, zwłaszcza podczas bitwy warszawskiej w 1920. W pierwszych latach II Rzeczypospolitej Sikorski pełnił najważniejsze funkcje rządowe, włączając w to stanowisko premiera (1922–1923) i ministra spraw wojskowych (1923–1924). Wkrótce potem jednak, po przewrocie majowym Józefa Piłsudskiego w 1926 został odsunięty od pełnienia eksponowanych stanowisk. Pozostawał w opozycji do rządów sanacji. W tym czasie napisał kilka książek dotyczących sztuki wojennej i stosunków międzynarodowych państwa polskiego.

W trakcie II wojny światowej został premierem rządu RP na uchodźstwie, Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych i niestrudzonym adwokatem sprawy polskiej na europejskiej i światowej scenie dyplomatycznej. Był zwolennikiem ponownego nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a ZSRR, które zostały zerwane po wspólnej z Niemcami inwazji Związku Radzieckiego na Polskę w 1939. Jednak w kwietniu 1943 Józef Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z polskim rządem na uchodźstwie. Zostało to spowodowane przez żądanie Sikorskiego, aby Międzynarodowy Czerwony Krzyż zbadał sprawę zbrodni katyńskiej. Władysław Sikorski zginął 4 lipca 1943 w katastrofie samolotu, który rozbił się zaraz po starcie z lotniska na Gibraltarze. Według oficjalnych ustaleń, katastrofa nastąpiła z przyczyn technicznych, lecz część okoliczności zdarzenia pozostaje niewyjaśniona, co sprawia, że pojawiło się kilka teorii dotyczących celowego spowodowania śmierci Sikorskiego

Władysław Sikorski miał starszego brata Stanisława i dwie siostry: Eugenię i Helenę. Ojciec zmarł w 1885 i od tego czasu rodzinę utrzymywała matka, zajmująca się szyciem i roznoszeniem przesyłek pocztowych. Od 1898 do 1902 uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w Rzeszowie. Ostatnią klasę gimnazjum i maturę zdał we Lwowie. W 1902 rozpoczął studia na Wydziale Inżynierii Dróg i Mostów Politechniki Lwowskiej, gdzie włączył się w działalność patriotyczną i społeczną.

Po ukończeniu studiów zatrudnił się w administracji galicyjskiej (Namiestnictwo Galicji), zajmując się sprawami związanymi z przemysłem naftowym. W 1906 zgłosił się na ochotnika do rocznej służby wojskowej w armii austro-węgierskiej. Wkrótce potem znalazł się w austriackiej szkole wojskowej, gdzie uzyskał dyplom oficerski i został podporucznikiem rezerwy.

W 1909 ożenił się z Heleną Zubczewską (była ona przybraną córką Juliana Zubczewskiego, dyrektora seminarium nauczycielskiego, do którego uczęszczał dawniej Sikorski.

W 1907 zbliżył się do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), będącej wówczas jednym z głównych ugrupowań niepodległościowych. W tym czasie spotkał Józefa Piłsudskiego. Mając gruntowne wojskowe wykształcenie, Sikorski nauczał innych członków partii, przedstawiając im zagadnienia związane ze sztuką wojenną. W 1908 we Lwowie, razem z Marianem Kukielem, Walerym Sławkiem, Kazimierzem Sosnkowskim, Witoldem Jodko-Narkiewiczem i Henrykiem Minkiewiczem założył tajny Związek Walki Czynnej, którego głównym celem było zorganizowanie powstania zbrojnego przeciwko Imperium Rosyjskiemu. W 1910 Sikorski był jednym z organizatorów Związku Strzeleckiego. Został także mianowany osobą odpowiedzialną za sprawy wojskowości w Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.

Gdy Józef Piłsudski po wybuchu I wojny światowej wkroczył z Pierwszą Kompanią Kadrową na ziemie Królestwa Polskiego, Sikorski trafił do armii austro-węgierskiej. Później znalazł się w Komendzie Głównej Wojsk Polskich w Miechowie, gdzie opracował memoriał, w którym proponował sformowanie Polskiego Korpusu Posiłkowego. Niedługo potem Władysław Sikorski został szefem Departamentu Wojskowego w Naczelnym Komitecie Narodowym (NKN) (powstał on 16 sierpnia 1914, kiedy to Austriacy podjęli decyzję o stworzeniu Legionów Polskich). We wrześniu tego samego roku otrzymał awans na podpułkownika, został także pierwszym komendantem Szkoły Podchorążych.

Stanowisko w NKN pełnił do 1916. Później, jako wysłannik Legionów Polskich w Krakowie, był odpowiedzialny za rekrutację ochotników do tej formacji zbrojnej. W 1916 zarysował się konflikt pomiędzy Sikorskim a Piłsudskim. Ten pierwszy wciąż opowiadał się za współpracą z monarchią austro-węgierską. Piłsudski natomiast był zdania, że wobec braku ustępstw politycznych należy wstrzymać rekrutację. W lipcu 1917 żołnierze dwóch brygad legionowych – na tajne polecenie Komendanta – odmówili złożenia przysięgi lojalności cesarzowi niemieckiemu (kryzys przysięgowy). Piłsudski został internowany w Magdeburgu, a Sikorski został ponownie wcielony do armii austro-węgierskiej. Został komendantem komendy uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego. Po zawarciu traktatu brzeskiego w marcu 1918 Sikorski zaprotestował przeciwko oderwaniu Chełmszczyzny od Królestwa Polskiego. W wyniku tego posunięcia został on oskarżony o zdradę stanu i internowany

Po wyjściu z więzienia podjął współpracę z gen. Tadeuszem Rozwadowskim, wówczas nieoficjalnym doradcą Rady Regencyjnej, a od października 1918 szefem sztabu Wojska Polskiego. Z rozkazu gen. Rozwadowskiego już w październiku Sikorski przystąpił do tworzenia Wojska Polskiego na terenie Galicji, rekrutowanego głównie z członków byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego.

Od listopada 1918 służył w Wojsku Polskim. Był szefem sztabu w dowództwie wojsk polskich „Wschód” w Galicji, dowódcą grupy „Bartatów”, a następnie grupy płk. Sikorskiego.

W wojnie polsko-bolszewickiej pełnił służbę na różnych stanowiskach dowódczych, m.in. dowódca 9 Dywizji Piechoty i Grupy Poleskiej podczas ofensywy kijowskiej, 5 Armii podczas bitwy warszawskiej oraz 3 Armii podczas walk w rejonie Zamościa.

Po zabójstwie Gabriela Narutowicza, marszałek Sejmu Maciej Rataj zgodnie z artykułem 40. konstytucji marcowej uzyskał prawo do desygnowania szefa rady ministrów. 16 grudnia 1922 powołał na to stanowisko generała Władysława Sikorskiego. Pełnił on równocześnie obowiązki ministra spraw wewnętrznych. Podstawowym zadaniem nowego premiera w sferze polityki wewnętrznej okazała się konieczność uspokojenia napiętej sytuacji społecznej po zabójstwie Narutowicza. Już 17 grudnia rząd wprowadził w Polsce stan wyjątkowy. Jednocześnie aresztowano najbardziej aktywnych działaczy nacjonalistycznych. Jednocześnie Sikorski zmuszony był do kompromisu z piłsudczykami. W jego gabinecie ministrem spraw wojskowych został generał Kazimierz Sosnkowski, który powołał Józefa Piłsudskiego na szefa Sztabu Generalnego. Gabinet Sikorskiego nie posiadał bezwarunkowego poparcia żadnej z liczących się wówczas sił politycznych.

Pomimo tego chwiejnego poparcia, Sikorski otrzymał 23 stycznia 1923 wotum zaufania od Sejmu (choć część posłów opuściła obrady i nie brała udziału w głosowaniu). Rząd przez większość sił politycznych traktowany był jednak jako tymczasowy. Po uspokojeniu nastrojów społecznych i wyborze nowego prezydenta (Stanisława Wojciechowskiego), przed rządem Sikorskiego stanęło kolejne kluczowe zadanie – rozwiązanie problemów ekonomiczno-finansowych, a zwłaszcza obniżenie stopy inflacji.

Rząd pod kierownictwem Sikorskiego doprowadził m.in. do uznania polskich granic wschodnich przez państwa zachodnie. W styczniu 1923 Litwa zajęła umiędzynarodowiony obszar Kłajpedy. Rada Ambasadorów Ligi Narodów zaplanowała w związku z tym podjęcie kroków interwencyjnych przy pomocy polskich sił zbrojnych. Sikorski i minister spraw zagranicznych Aleksander Skrzyński wykorzystali ten fakt w celu uzyskania ostatecznego uznania granic wschodnich Polski. Rada Ambasadorów podjęła uchwałę na ten temat 15 marca 1923.

Tymczasem rząd nie radził sobie z kwestiami związanymi z polityką wewnętrzną. Władysław Grabski, minister skarbu opracował co prawda plan reform, ale nie miały one poparcia wymaganej większości sejmowej. Zamierzenia rządu miały polegać na okresowym zahamowaniu spadku wartości marki polskiej, poprzez nową regulację podatków, oszczędności i osiągnięcie równowagi bilansu budżetowego. Jednocześnie Sikorski próbował manewrować pomiędzy piłsudczykami a endecją. Jego zwolennicy utworzyli tajną organizację o nazwie Honor i Ojczyzna (Strażnica, H2O). Nieśmiało też próbował ograniczać wpływy najbardziej skrajnych sił prawicowych. Usiłował przejąć część poparcia ziemiaństwa dla Związku Ludowo-Narodowego i przejście na jego stronę części piłsudczyków. Zamierzenia te nie powiodły się jednak. Autorytet i wpływy rządu osłabiła także seria zamachów bombowych wiosną 1923, m.in. 20 kwietnia – w domu rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Władysława Natansona, 6 maja w lokalu Bundu w Krakowie, 23 maja – w siedzibach pism Rzeczpospolita i Kurier Polski w Warszawie oraz 24 maja na Uniwersytecie Warszawskim. W kraju rosło zdenerwowanie i napięcie, których rząd nie potrafił rozładować.

W efekcie opisanych powyżej okoliczności, w Sejmie pojawiły się tendencje do utworzenia koalicji rządowej skupiającej ugrupowania prawicy i centrum. W wyniku długotrwałych negocjacji 17 maja 1923 w Warszawie podpisano tzw. pakt lanckoroński, w wyniku którego porozumienie o współpracy zawarły Zjednoczenie Ludowo-Narodowe, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji i PSL "Piast". Blok ten już 26 maja spowodował dymisję gen. Władysława Sikorskiego ze stanowiska szefa rady ministrów.

W 1920 został mianowany generałem podporucznikiem, a w kwietniu 1921 przez Piłsudskiego - generałem porucznikiem.

W latach 1921–1922 sprawował urząd szefa Sztabu Generalnego. W latach 1923–1924 pełnił funkcję generalnego inspektora piechoty. W okresie 1924–1925 był ministrem spraw wojskowych w drugim rządzie Władysława Grabskiego. W 1925 mianowano go dowódcą Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie. W maju 1926 postrzegany był jako jeden z kandydatów na powtórne objęcie stanowiska szefa rządu. Po dymisji gabinetu Aleksandra Skrzyńskiego 5 maja 1926 Karol Popiel, lider Narodowej Partii Robotniczej, wysunął na to stanowisko Władysława Sikorskiego. Jego zdaniem konieczne było niedopuszczenie do stworzenia gabinetu przez Wincentego Witosa, którego Józef Piłsudski był w stanie łatwo obalić i wprowadzić rządy autorytarne (Popiel przewidywał nadchodzący przewrót majowy). Z tego względu zaproponował ZLN, ChD i PSL "Piast" utworzenie rządu pod przewodnictwem Sikorskiego, którego postrzegał jako osobę o autorytecie tak dużym, że mogłaby ona przeciwstawić się Piłsudskiemu. Plan Popiela został przyjęty, a kandydaturę generała na szefa rządu przedstawili prezydentowi Wojciechowskiemu Wincenty Witos i Stanisław Głąbiński. Prezydent odmówił desygnowania Sikorskiego, twierdząc, że oznaczałoby to wejście w jawny konflikt z Piłsudskim. Jednocześnie zaznaczył, że w przypadku dalszego upierania się wymienionych wyżej stronnictw przy tej kandydaturze, powierzy mu misję sformowania rządu, ale jednocześnie sam poda się do dymisji. Wobec tego odstąpiono od kandydatury Sikorskiego. Witos zaproponował jeszcze jego kandydaturę na stanowisko ministra spraw wewnętrznych. Z misją przekonania Sikorskiego do przyjęcia tej funkcji miano wysłać do Lwowa Popiela. Okazało się jednak, że Piłsudski wyraził ostry sprzeciw przeciwko wejściu generała do rządu Witosa

W czasie przewrotu majowego zachował neutralność – nie opuścił Lwowa, ani też nie przysłał pomocy dla wojsk rządowych, co ułatwiło zadanie zwolennikom Piłsudskiego.

Skonfliktowany z Józefem Piłsudskim, 19 marca 1928 został odwołany ze stanowiska dowódcy VI Okręgu Korpusu we Lwowie (otrzymał status generała do dyspozycji). Odtąd do 1939 spędzał miesiące wiosenno-letnie w nabytym w 1923 dworku w Parchaniu k. Inowrocławia (nabył majątek ok. 50 ha wraz z dworkiem na podstawie ustawy o osadnictwie wojskowym jako tzw. resztówkę).

W 1934 została wydana książka autorstwa Sikorskiego, pt. Przyszła wojna – jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju. Zawarł w niej przewidywania i analizy, których celność zostały potwierdzone przez ogólnoświatowy konflikt zbrojny, który wybuchł 5 lat później

W tym czasie opublikował wiele ze swoich przemyśleń, przewidując m.in. niebezpieczeństwo związane z remilitaryzacją Niemiec i tragiczne skutki polityki appeasementu.

Do 1939 pozostał bez przydziału, w dyspozycji Ministra Spraw Wojskowych. Studiował we Francji w École Supérieure de Guerre. W 1936 był jednym z sygnatariuszy antysanacyjnego Frontu Morges (obok Wincentego Witosa, Ignacego Paderewskiego i Józefa Hallera). W tym samym czasie Sikorski rozpoczął pisanie cotygodniowych gruntownych artykułów o tematyce militarno-politycznej w Kurierze Warszawskim, w których przestrzegał przed niebezpieczeństwem dalszego wzmacniania się Niemiec hitlerowskich. Jednocześnie lansował tam koncepcję stworzenia sojuszu państw demokratycznych (z udziałem Polski) z ZSRR, skierowanego przeciwko Niemcom.

Wraz z zaostrzeniem się sytuacji międzynarodowej, Sikorski powrócił do kraju w 1938. Wiązało się to z nadzieją na pełnienie stanowiska, na którym mógłby w pełni wykorzystać swe zdolności. W 1939, jeszcze przed rozpoczęciem kampanii wrześniowej (25 sierpnia), domagał się od marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego przydziału do jednostki frontowej, lecz go nie otrzymał. Nie zaprzestał jednak kolejnych prób dotarcia do Wodza Naczelnego, przygotowując nowe pismo i wręczając je emerytowanemu majorowi Julianowi Malinowskiemu, który miał je przekazać Rydzowi-Śmigłemu. Usiłowania te nie przyniosły jednak zamierzonego skutku. W takich okolicznościach przedostał się przez Rumunię do Francji, gdzie już 28 września, a więc jeszcze przed ustaniem walk w Polsce, podjął się – za przyzwoleniem aliantów – tworzenia polskiej armii na uchodźstwie.

W Paryżu dołączył do Władysława Racz­kie­wi­cza i Stanisława Mi­ko­łaj­czy­ka. Ten pierwszy został wyznaczony na mocy art. 40 konstytucji kwietniowej przez Ig­na­ce­go Mościckiego na prezydenta RP. Sam Mościcki ustąpił z tego stanowiska. Raczkiewicz powierzył misję tworzenia rządu Augustowi Za­les­kie­mu, byłemu mi­nist­ro­wi spraw zagranicznych w sanacyjnych rządach. Jednak jego pozycja była bardzo słaba – klęska wrześniowa podkopała autorytet tego obozu. Dodatkowo większość znanych przywódców sanacyjnych znajdowała się w Rumunii lub na Węgrzech. We Francji natomiast bardzo silna była opozycja wobec tego obozu, której liderem był Władysław Sikorski. Generał postrzegany był jako frankofil i polityk mający bardzo dobre kontakty z władzami francuskimi. 30 września 1939 mianowany został przez prezydenta Raczkiewicza nowym premierem rządu Rzeczypospolitej. Jednocześnie przedstawiciele opozycji zawarli z politykami sanacyjnymi przebywającymi we Francji tzw. układ paryski, na mocy którego uznano, iż w mocy pozostaje konstytucja kwietniowa (uprzednio nie uznawana przez opozycję). Dzięki jej zapisom prezydent, mający bardzo mocną pozycję, będzie wykorzystywał swe prerogatywy jedynie w porozumieniu z premierem. Ustalenia te miały na celu zachowanie ciągłości władzy.

Początkowo w gabinecie Sikorskiego panowała równowaga między po­li­ty­ka­mi związanymi z mię­dzy­wo­jen­nym Frontem Morges, a przed­sta­wi­cie­la­mi sanacji: Władysław Sikorski – premier i mi­ni­ster spraw wojskowych, Stanisław Stroński – wicepremier i minister informacji, August Zaleski – minister spraw za­gra­nicz­nych oraz Adam Koc – minister skarbu. W ciągu kilku następnych dni proporcje zmieniły się na korzyść tych pierwszych – do rządu weszli Józef Haller (Stronnictwo Pracy, minister bez teki), Jan Stańczyk (PPS, opieka społeczna), Marian Seyda (Stronnictwo Narodowe, minister sprawiedliwości) i Aleksander Ładoś (minister bez teki). Resort skarbu objął Henryk Strasburger, a Koc został w tym resorcie wiceministrem.

W połowie października do Paryża przybył generał Kazimierz Sosnkowski, który został wyznaczony przez Raczkiewicza na następcę prezydenta w przypadku opróżnienia urzędu. Wszedł też w skład rządu jako minister bez teki. Zwolennicy sanacji pragnęli, aby został on również mianowany Naczelnym Wodzem Polskich Sił Zbrojnych. Obóz zwolenników Sikorskiego nie dopuścił jednak do tego i 7 listopada 1939 Sikorski został mianowany przez prezydenta RP Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych (stanowisko to wakowało po internowanym w Rumunii Edwardzie Rydzu-Śmigłym). Rząd Sikorskiego został natychmiast uznany przez Francję i Wielką Brytanię za legalne i suwerenne przedstawicielstwo państwa polskiego. USA uznały ten fakt 2 października 1939. Tymczasem do gabinetu wszedł bliski przyjaciel generała, Stanisław Kot, obejmując resort spraw wewnętrznych. Wzmocniło to pozycję premiera.

18 grudnia 1939 rząd Sikorskiego wydał deklarację, której treścią były założenia gabinetu w kwestiach polityki zagranicznej. Deklarował on udział w wojnie w celu wyzwolenia kraju spod okupacji niemieckiej i zapewnienie państwu granic gwarantujących pełnię bezpieczeństwa. Za głównego wroga uznawano Niemcy hitlerowskie, ale zapowiadano także walkę o rewindykację ziem państwa polskiego zagarniętych przez ZSRR.

W tym czasie Władysław Sikorski skupił się na tworzeniu armii polskiej we Francji – 4 stycznia 1940 zawarto z rządem francuskim umowę wojskową i porozumienie dotyczące lotnictwa. W 1940 Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich wzięła udział w bitwie o Narwik, a dwie polskie dywizje brały udział w obronie Francji przed Niemcami, podczas gdy brygada zmotoryzowana i dwie dywizje piechoty były w trakcie tworzenia. W Syrii powstawała Brygada Strzelców Karpackich, do której napływali Polacy, którym udało się opuścić Rumunię. Siły powietrzne RP we Francji składały się z 86 samolotów wchodzących w skład czterech szwadronów, z czego półtora szwadronu gotowe było do walki, reszta znajdowała się w różnym stadium formowania. W tym czasie Polska pozostawała trzecim najsilniejszym aliantem, posiadając ponad 84 tys. żołnierzy w samej Francji. Przez czas pełnienia swoich obowiązków jako szef rządu na uchodźstwie, Sikorski był niezwykle popularny w okupowanej ojczyźnie, personifikując nadzieje i marzenia milionów Polaków. Wyrażeniem tego było popularne powiedzenie: Gdy słoneczko wyżej, to Sikorski bliżej

Po ataku Niemiec na Francję i pokonaniu przez nich wojsk francuskich, Władysław Sikorski nie zgodził się na propozycję marszałka Philippe Pétaina, który postulował bezwarunkową kapitulację. Poufne informacje o rozmowach francusko-niemieckich na temat poddania się trafiły do rządu polskiego 13 czerwca. 17 czerwca gabinet otrzymał oficjalną informację o kapitulacji. Uwalniało to oficjalnie Polskie Siły Zbrojne od obowiązku współpracy z Francją. Klęska tego kraju była dla Sikorskiego ogromnym zawodem i rozczarowaniem. Do końca wierzył w jej potęgę militarną oraz wolę walki francuskiego społeczeństwa. Po kapitulacji Francji, wewnątrz rządu polskiego na uchodźstwie pojawiły się głosy o konieczności jego rozwiązania. Dzięki energicznej postawie Sikorskiego i pomocy brytyjskiej nie doszło do tego.

19 czerwca 1940 spotkał się z premierem Winstonem Churchillem i obiecał mu, że polskie oddziały będą walczyć razem z brytyjskimi aż do zwycięstwa. 5 sierpnia 1940 podpisał umowę w sprawie odbudowy polskiej armii i rządu polskiego na wychodźstwie w Wielkiej Brytanii. W wyniku ewakuowania polskich żołnierzy na Wyspy, a rządu do Londynu, w tych strukturach powstały zalążki armii, floty wojennej i handlowej oraz lotnictwa. Po utworzeniu kolaboranckiego państwa Vichy i rozłamu we francuskich siłach zbrojnych, armia polska w Wielkiej Brytanii i na Bliskim Wschodzie stała się na pewien czas drugą co do wielkości aliancką siłą zbrojną.

Proces ewakuacji pol­skich oddziałów na Wyspy Brytyjskie i związane z tym problemy wpłynęły na wy­kształ­ce­nie się wielu nie­po­ro­zu­mień osobistych po­mię­dzy politykami e­mi­gra­cyj­ny­mi, które z kolei do­pro­wa­dzi­ły do kryzysu w rządzie na uchodźstwie. 18 lipca prezydent Raczkiewicz przesłał Sikorskiemu pismo, w którym odwołał go ze stanowiska premiera. Generał nie przyjął go, ale prezydent na szefa rządu desygnował Zaleskiego. Głównym powodem zdymisjonowania Sikorskiego był jego stosunek do ZSRR. Uważał on, że trzeba poszukiwać porozumienia ze Związkiem Radzieckim. 19 czerwca Sikorski złożył rządowi brytyjskiemu memoriał, w którym przewidywał utworzenie 300-tysięcznej armii złożonej z Polaków przebywających w ZSRR. Dokument ten nie był konsultowany ani z prezydentem, ani z resztą gabinetu. Tymczasem zarówno Raczkiewicz, jak i Zaleski twierdzili, że Polska jest w stanie wojny zarówno z Niemcami, jak i ze Związkiem Radzieckim.

Przeciwko dymisji Sikorskiego opowiedziała się grupa oficerów związana z Wodzem Naczelnym, jak również Rada Narodowa. 20 lipca Władysław Raczkiewicz zmuszony był wycofać swą decyzję. Generał Sikorski zatrzymał stanowisko szefa rządu, ale pod warunkiem rezygnacji z planów rozpoczęcia rokowań z ZSRR. Dzięki temu zwiększyły się wpływy obozu sanacyjnego na politykę zagraniczną rządu RP na uchodźstwie.

24 grudnia 1940 prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował Sikorskiego generałem broni.

Po ataku Niemiec na ZSRR (Operacja Barbarossa) w czerwcu 1941, Sikorski był jednym z pierwszych polityków, którzy spostrzegli diametralną zmianę sytuacji. Pomimo tego, w dzień po tym ataku, w przemówieniu radiowym z 23 czerwca 1941 generał przekazał warunki, na jakich rząd polski nawiąże stosunki dyplomatyczne ze Związkiem Radzieckim. Sikorski chciał uznania przez Stalina wschodniej granicy Polski takiej, jak ustalono w zapisach traktatu ryskiego z 1921. Ponadto chciał dla niej gwarancji Wielkiej Brytanii i USA. Podkreślał także konieczność poprawy sytuacji ludności polskiej, która znalazła się na terenach zajętych przez ZSRR po 17 września 1939. Tymczasem sam Związek Radziecki opowiadał się za odbudowaniem niepodległego państwa polskiego, ale tylko i wyłącznie w granicach „etnicznych.”

Winstonowi Churchillowi zależało na szybkim zawarciu porozumienia ze Stalinem. Wywierał więc w tej sprawie naciski na polskiego premiera. Wstępne rozmowy w tej sprawie zaczęły się 5 lipca 1941. Oprócz Sikorskiego i radzieckiego ambasadora Iwana Majskiego, brał w nich udział także przedstawiciel rządu brytyjskiego Alexander Cadogan, a później minister Anthony Eden. Rosjanin był świadomy swojej mocnej pozycji w tych rokowaniach. Zdawał sobie sprawę z tego, że Churchillowi bardziej zależy na wciągnięciu Stalina do sojuszu, niż zagwarantowaniu Polsce korzystnej sytuacji po zakończeniu wojny. Z tego względu Majski zajął nieugięte stanowisko, a Sikorski zmuszony został do lawirowania i ustępstw. Po długotrwałych rozmowach udało mu się zapewnić przyrzeczenie strony radzieckiej, iż ta uznaje za nieważne wszelkie porozumienia z nazistowskimi Niemcami. Dawało mu to pole do manewru – Władysław Sikorski interpretował ten fakt w sposób, który umożliwiał mu zachowanie nadziei na uznanie przez ZSRR po zakończeniu konfliktu przedwojennych granic Polski.

Rokowania prowadzone z ZSRR spowodowały skonsolidowanie się opozycji wobec poczynań Władysława Sikorskiego. Przewodził jej generał Kazimierz Sosnkowski, minister bez teki w rządzie na uchodźstwie. Burzliwy przebieg miały dwa posiedzenia Rady Narodowej – 15 i 21 lipca, podczas których z ostrą krytyką wobec Sikorskiego wystąpił minister spraw zagranicznych August Zaleski. 25 lipca rząd opuściło trzech jego dotychczasowych członków: Zaleski, Sosnkowski i Marian Seyda (minister sprawiedliwości). Grupa ta była zdania, iż z podpisaniem ewentualnego układu ze Stalinem należy się wstrzymać do czasu, aż sytuacja militarna ZSRR w wojnie z Niemcami będzie na tyle zła, że Związek Radziecki będzie zmuszony do ustępstw. Podobnego zdania był prezydent Raczkiewicz, który 29 lipca odmówił premierowi udzielenia pełnomocnictw niezbędnych dla zawarcia układu. Generał Sikorski był jednak zdania, że wszelka zwłoka wpłynie niekorzystnie na międzynarodową pozycję rządu polskiego. Ponadto sądził, że nie można pozwolić na dłuższe niż to konieczne pozostawanie ludności polskiej pod radziecką jurysdykcją. Z tego względu zdecydował się na zawarcie porozumienia na własną odpowiedzialność, bez prezydenckich pełnomocnictw.

30 lipca 1941 podpisał układ z ambasadorem Iwanem Majskim w sprawie tworzenia pol­skiej armii na wscho­dzie (pakt Sikorski-Majski). Podczas u­ro­czys­tości zawarcia po­ro­zu­mie­nia obecni byli również Churchill i Eden. Do umowy dołączono także tajny protokół, w którym stwierdzano, iż istnieje możliwość prowadzenia dalszych rozmów w kwestiach, które nie zostały poruszone w treści dokumentu. Porozumienie Sikorski-Majski zostało skrytykowane przez niechętną Sikorskiemu opozycję. Szczególnie zwrócono uwagę na określenie "amnestia", sugerujące fakt, iż Polacy znajdujący się na ziemiach zajętych przez ZSRR podlegają radzieckiemu prawu, a więc znajdują się na terytorium należącym do Związku Radzieckiego. Słowo to sugerowało również, że obywatele polscy popełnili jakieś przestępstwa.

Porozumienie zostało potwierdzone układem Sikorski-Stalin, zawartym w grudniu 1941. Dzięki temu władze sowieckie ogłosiły amnestię dla Polaków osadzonych w obozach GUŁAG-u na Dalekiej Północy i deportowanych w głąb ZSRR w latach 1939-1941 oraz na utworzenie Armii Polskiej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Dzięki temu – po ewakuacji wojska i znacznej ilości ludności cywilnej na Bliski Wschód – udało się opuścić terytorium ZSRR ok. 115 tys. ludzi.

30 listopada 1941 Sikorski przyleciał do radzieckiego Kujbyszewa, gdzie wizytował tworzące się polskie oddziały. Następnie w dniach 3–4 grudnia spotkał się ze Stalinem. Zaproponował mu wyprowadzenie armii polskiej do Iranu, na co nie uzyskał zgody. Ustalono natomiast, że będzie się ona składać z 6 dywizji liczących ok. 96 tys. żołnierzy oraz z formacji pomocniczych w skład których wejdzie dalsze ok. 30 tys. osób. Stalin zgodził się również na ewakuację z ZSRR 25 tys. żołnierzy. Efektem rozmów było także podpisanie 4 grudnia wspólnej deklaracji politycznej.

Wkrótce okazało się, że ZSRR wciąż planuje przejęcie kontroli nad ziemiami polskimi po zakończeniu wojny. Związek Radziecki rozpoczął dyplomatyczną ofensywę po pierwszym znaczącym sukcesie militarnym, jakim była wygrana bitwa pod Moskwą. W styczniu 1942 ujawnili oni swoje pretensje do Lwowa. 26 stycznia brytyjski dyplomata Stafford Cripps przekazał Sikorskiemu, że dowiedział się w Moskwie, iż Stalin planuje przekazać Polsce Prusy Wschodnie oraz przesunąć znacznie na zachód dawną polską granicę wschodnią (do tzw. linii Curzona). Sikorski ostro sprzeciwiał się jakimkolwiek zmianom granic państwa polskiego po wojnie. Jego zdaniem postanowienia Karty Atlantyckiej i traktatu ryskiego gwarantowały Polsce nienaruszalność jej granic. Jego nieugięta postawa wkrótce wpłynęła na pogorszenie nie tylko relacji polsko-radzieckich, ale i sytuacji całego sojuszu brytyjsko-amerykańsko-radzieckiego. Rooseveltowi i Churchillowi zależało bowiem na jak najlepszej współpracy z ZSRR. Postawa polskiego premiera wywoływała u nich zniecierpliwienie. Tymczasem udało się doprowadzić do udzielenia poparcia przez mocarstwa zachodnie dla planu ewakuacji części wojsk polskich ze Związku Radzieckiego do Iranu. Nastąpiło to w kwietniu i sierpniu 1942.

W 1943 napięte stosunki pomiędzy rządem polskim na uchodźstwie i Związkiem Radzieckim zostały wystawione na ciężką próbę. 13 kwietnia Niemcy obwieścili o odkryciu ciał 4 tys. polskich oficerów zamordowanych przez NKWD i pochowanych w zbiorowych mogiłach w katyńskim lesie niedaleko Smoleńska. Propaganda nazistowska kierowana przez Josepha Goebbelsa skutecznie wykorzystywała sprawę katyńską do skłócenia Polski, aliantów i ZSRR. Związek Radziecki, a później Rosja odmawiały przyjęcia odpowiedzialności za tę zbrodnię aż do lat 90. XX wieku, obarczając nią Niemców.

Gdy 16 kwietnia Władysław Sikorski odmówił uznania powyższej oficjalnej sowieckiej interpretacji zbrodni katyńskiej i zażądał śledztwa Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w tej sprawie, został oskarżony przez ZSRR o współpracę z III Rzeszą. 26 kwietnia 1943 Związek Radziecki zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim na uchodźstwie. Jednocześnie Stalin powołał Związek Patriotów Polskich z Wandą Wasilewską na czele i rozpoczął organizację 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod nominalnym dowództwem generała Zygmunta Berlinga, faktycznie podporządkowanej politycznie Stalinowi. Posunięcia te były politycznie skierowane przeciw Rządowi RP na uchodźstwie i miały stanowić podstawę dla tworzenia podporządkowanego ZSRR ośrodka władzy w Polsce.

Sikorski zginął w Gib­ral­ta­rze 4 lipca 1943 pod­czas powrotu z inspekcji sił Armii Polskiej na Wschodzie. Razem z nim w katastrofie samolotu Liberator II AL523, który spadł do morza o godzinie 23:07, 16 sekund po wy­star­to­wa­niu, zginęła jego córka i szef sztabu Naczelnego Wodza, Tadeusz Kli­me­cki oraz siedem innych osób. Ciała córki i trzech innych osób mających znajdować się na pokładzie nigdy nie odnaleziono.

Zwłoki generała zostały przetransportowane 10 lipca 1943 do Plymouth w Anglii na pokładzie niszczyciela ORP "Orkan", a po uroczystościach pogrzebowych w Londynie Sikorski został pochowany na cmentarzu lotników polskich w Newark koło Nottingham.

Po ekshumacji w 1993 jego szczątki przewieziono do Warszawy, a następnie 17 września 1993 złożono je w krypcie na Wawelu

Niektórzy publicyści su­ge­ru­ją, że w rzeczywistości do katastrofy nie doszło, a samolot wodował zaraz po starcie, natomiast gen. Sikorski w rzeczywistości został wcześniej za­mor­do­wa­ny wraz z płk. Andrzejem Mareckim, gen. Tadeuszem Klimeckim oraz ppor. Józefem Ponikiewskim, a sama katastrofa lotnicza była mistyfikacją.

Prezydent RP Lech Kaczyński i premier Donald Tusk poparli postulat ekshumacji zwłok generała i ponownego śledztwa zmierzającego do wyjaśnienia okoliczności śmierci.

W ramach rozpoczętego w 2008 śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, 25 i 26 listopada 2008 dokonano ekshumacji grobu, a następnie badań i oględzin zwłok Sikorskiego, w tym ich otwarcia w Zakładzie Medycyny Sądowej Collegium Medicum UJ. Zwłoki generała owinięte dotąd jedynie w żołnierski koc okryto generalskim mundurem uszytym specjalnie na tę okazję w Poznaniu.

Ponowny pochówek Sikorskiego odbył się 26 listopada 2008 w katedrze wawelskiej. Wzięli w nim udział m.in. ks. kard Stanisław Dziwisz, Minister Obrony Narodowej Bogdan Klich oraz liczne grono weteranów PSZ na Zachodzie.

Odznaczenia

• Order Orła Białego (pośmiertnie w 1943)
• Krzyż Komandorski Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyżem Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Order Krzyża Grunwaldu I klasy – 2 lipca 1946, pośmiertnie przez KRN[21]
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Leopolda (Belgia)
• Wielki Krzyż Orderu Białego Lwa (Czechosłowacja)
• Krzyż Wielki Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Wojenny – sierpień 1943, pośmiertnie (Norwegia)
• I inne

Publikacje

• Regulamin Musztry Związku Strzeleckiego i elementarna taktyka piechoty (1911)
• O polską politykę państwową. Umowy i deklaracje z okresu pełnienia urzędu prezesa Rady Ministrów 18 XII 1922 – 26 V 1923 (1923)
• Podstawy organizacji naczelnych władz wojskowych w Polsce (1923)
• O polską politykę państwową (1923)
• Polesie jako węzeł strategiczny wschodniego frontu (1924)
• Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku (1928)
• La campagne polono-russe de 1920 (1928)
• Polska i Francja w przeszłości i w dobie współczesnej (1931)
• Przyszła wojna – jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju (1934)

Film

• 1 września 1984 odbyła się premiera polskiego filmu fabularnego Katastrofa w Gibraltarze. W postać gen. Sikorskiego wcielił się Jerzy Molga.
• 3 kwietnia 2009 odbyła się premiera polskiego filmu fabularnego Generał - zamach na Gibraltarze. W postać gen. Sikorskiego wcielił się Krzysztof Pieczyński.
• 24 sierpnia 2009 odbyła się premiera polskiego 4-odcinkowego serialu dokumentalnego Generał

Bibliografia

• Norman Davies, Powstanie '44, Kraków 2004, ISBN 83-240-0459-9
• Roman Wapiński, Władysław Sikorski, Warszawa 1978, ISBN 83-214-0296-8
• Apoloniusz Zawilski, Polskie fronty 1918-1945, Warszawa 1997, ISBN 83-86857-23-4