Antoni Olechnowicz ps. "Meteor", "Kurkowski", "Pohorecki", "Lawicz", "Krzysztof", "Roman Wrzeski", "Kurcewicz" (ur. 13 czerwca 1905 w Marguciszkach, zamordowany 8 lutego 1951 w więzieniu mokotowskim w Warszawie, syn Ferdynanda i Felicji z Piecewiczów) – podpułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.
Uczęszczał do Gimnazjum św. Kazimierza w Nowej Wilejce, które ukończył w 1926 r. W latach 1926-1929 był słuchaczem Oficerskiej Szkoły Piechoty w Komorowie-Ostrowi Mazowieckiej, którą ukończył w 1930. 15 sierpnia 1929 r. mianowany został podporucznikiem i przydzielony do 5 Pułku Piechoty Legionów w Wilnie. Jednocześnie ukończył szkołę nauk politycznych. W latach 1935-1937 był słuchaczem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, po której otrzymał awans do stopnia kapitana dyplomowanego. Służył w sztabie 20 Dywizji Piechoty w Baranowiczach.
Polska wojnę obronną z 1939 r. odbył na stanowisku kwatermistrza 33 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). Walczył nad Narwią i Bugiem. Dostał się do niewoli sowieckiej, ale udało mu się z niej zbiec i powrócił do Wilna.
W listopadzie 1939 r. wstąpił do konspiracyjnej organizacji Komisariat Rządu, która następnie weszła w skład Służby Zwycięstwu Polski. Wkrótce został szefem wydziału wojskowego w Związku Walki Zbrojnej. Jednocześnie pracował jako sanitariusz w szpitalu zakaźnym. Po zajęciu Wilna przez wojska niemieckie został mianowany komendantem konspiracyjnego garnizonu m. Wilna. Używał wówczas ps. „Pohorecki”, „Kurcewicz”, „Michał” oraz otrzymał awans do stopnia majora. Od 1943 r. pełnił funkcję inspektora Okręgu Wileńskiego AK. W kwietniu 1944 r. został dowódcą I Zgrupowania AK, na czele którego wziął udział w operacji "Ostra Brama". Przewidując wrogą postawę Sowietów, w lipcu 1944 r. uniknął aresztowania, (choć 17 lipca 1944 podstępem ujęto wtedy, a następnie internowano znaczną część dowództwa Okręgu AK z "gen. Wilkiem”). Przedostał się do Wilna, gdzie został szefem Oddziału II odtworzonej komendy Okręgu Wileńskiego AK, a następnie zastępcą i ostatecznie komendantem Okręgu. Używał wówczas ps. „Lawicz” .W 1945 r. przeprowadził demobilizację Okręgu Wileńskiego i Okręgu Nowogródzkiego, przenosząc ich struktury do centralnej Polski. Sam się też ewakuował transportem repatriacyjnym.
W 1945 po demobilizacji ewakuował się do centralnej Polski i podjął pracę na kolei w Leśnicy. Po spotkaniu 6 czerwca 1945 r. z płk. Janem Mazurkiewiczem ps. "Radosław", nie uznał zwierzchnictwa płk. Jana Rzepeckiego jako komendanta Delegatury Sił Zbrojnych, a następnie WiN-u. Postanowił prowadzić samodzielną działalność konspiracyjną. W sierpniu 1945 r. nawiązał bezpośrednią łączność z emigracyjnym sztabem Naczelnego Wodza. Zgodnie z otrzymanymi rozkazami nakazał swoim podkomendnym ścisłą konspirację, utrzymując jednak z nimi kontakty organizacyjne i prowadząc akcje pomocy materialnej. W tym celu utworzył Ośrodek Mobilizacyjny Okręgu Wileńskiego AK. Na pocz. 1946 r. podporządkował mu się mjr Zygmunt Szendzielarz ps. "Łupaszko"; dzięki temu mjr A. Olechnowicz zyskał zbrojne zaplecze dla swojego sztabu. Powstały wówczas dwie Brygady Wileńskie: V – działająca na Pomorzu, i VI – na Białostocczyźnie. Stanowiły one bazę dla żołnierzy Wileńskiego Okręgu AK, prowadziły walkę z komunistyczną władzą i administracją, chroniły ludność przed terrorem NKWD i UB. W tym czasie Wileński Okręg tworzył kadrową siatkę pod kryptonimem "Ośrodek Mobilizacyjny". Od końca 1947 r. w ramach tego Ośrodka mjr. Olechnowicz prowadził działalność wywiadowczą na rzecz władz emigracyjnych. 26 czerwca 1948 r. został aresztowany we Wrocławiu przez UB. 2 listopada 1949 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał go na karę śmierci. Został stracony 8 lutego 1951 r. w więzieniu mokotowskim.
Latem 1948 MBP podjęło przeciw Wileńskiemu Okręgowi AK szeroko zakrojoną "Akcję X”, obserwacji poddano wszystkie osoby pochodzące z Wileńszczyzny. Płk. Olechnowicz został aresztowany 26 czerwca 1948 we Wrocławiu, a 2 listopada 1949 przez WSR w Warszawie skazany razem z Henrykiem Borowskim i Lucjanem Jerzym Minkiewiczem na karę śmierci. Prezydent Bierut [ agent NKWD ] nie skorzystał z prawa łaski. Płk Olechnowicz został stracony 8 lutego 1951 w więzieniu mokotowskim.
Odznaczony Orderem Virtuti Militari V kl. Grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym w Kwaterze "na Łączce". Jego imieniem nazwano jedną z ulic w Gdyni.
Awanse służbowe
- podporucznik – 15 sierpnia 1929 r. ze starszeństwem z 15 sierpnia 1929 r. i 68 lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty
- porucznik – 17 grudnia 1931 r. ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 r. i 104 lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty
- kapitan
- major
- podpułkownik
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
Źródła
- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 120, 535.
- Tadeusz Swat: Niewinnie Straceni 1945–56. Wyd. Fundacja Ochrony Zabytków, Warszawa 1991. zob. też Straceni w Więzieniu mokotowskim.
- Małgorzata Szejnert: Śród żywych duchów. Wyd. ANEKS, Londyn 1990.
- Łupaszka w Sopocie .
- AIPN, Teczki więźniów 1951, Olechnowicz Antoni
- AWL, WSR w Warszawie, 118/91/3767–3779
- Informator o nielegalnych..., s. 22, 23, 35
- Informator o osobach skazanych..., wg indeksu
- W. Minkiewicz, Mokotów, Wronki, Rawicz..., s. 107
- P. Niwiński, "Konspiracja i opór społeczny w Polsce...", s. 325–329
- Od „Łupaszki”...,
- H. Pająk, Oni...,