Antoni Kasztelan (ur. 27 kwietnia 1896, zm. 14 grudnia 1942) – kapitan piechoty i Marynarki Wojennej RP, podczas I wojny światowej służył w Armii Cesarstwa Niemieckiego, a następnie wstąpił do odrodzonych polskich Sił Zbrojnych. Brał również udział w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej. W trakcie polskiej wojny obronnej w 1939 kierował kontrwywiadem Obrony Wybrzeża. Został stracony w niewoli niemieckiej.
Antoni Kasztelan urodził się 27 kwietnia 1896 w Gryżynie. Był synem Pawła i Agnieszki z Dudziaków. Często zmieniał szkoły, ponieważ usuwano go za kolportowanie polskojęzycznych książek oraz współpracę z polskimi kółkami harcerskimi i sportowymi. Ostatecznie w 1915 ukończył gimnazjum w Kościanie. W 1916 został wcielony do armii niemieckiej i otrzymał przydział do artylerii. Na froncie walczył w szeregach 5 Dolnośląskiego Pułku Artylerii Ciężkiej z Głogowa. W trakcie działań wojennych był 2-krotnie ranny, w tym ciężko pod Verdun.
Po I wojnie światowej powrócił do Wielkopolski i w 1919 brał udział w tamtejszym powstaniu, a po jego zakończeniu służył w 6 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Pod koniec 1919 został przyjęty do Wielkopolskiej Szkoły Podchorążych w Poznaniu, a gdy w 1920 zakończył naukę otrzymał promocję oficerską w korpusie piechoty. Wtedy to cały swój majątek (ok. 20 tys. marek) ofiarował Skarbowi Państwa. Następnie walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i został ciężko ranny pod Mławą. Od 1921 do 1930 pełnił służbę w 49 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Kołomyi. W 1930 wyznaczono go dowódcą kompanii w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 10 w Gródku Jagiellońskim.
W latach 1931-1939 służył w Marynarce Wojennej. Początkowo w Batalionie Morskim w Wejherowie, jako adiutant batalionu, a następnie dowódca kompanii. W połowie 1934 został referentem, a po roku kierownikiem w Samodzielnym Referacie Informacyjnym Dowództwa Floty w Gdyni, którego zasadniczym zadaniem była ochrona kontrwywiadowcza jednostek wojskowych stacjonujących na polskim Wybrzeżu. Wyróżnił się wykryciem i likwidacją szeregu agentów hitlerowskiego wywiadu. W 1937 otrzymał pozwolenie na noszenie munduru oficera marynarki.
W kampanii wrześniowej 1939 pełnił obowiązki szefa kontrwywiadu w Dowództwie Obrony Wybrzeża. Nie skorzystał z możliwości ewakuacji w głąb kraju i brał udział w obronie Półwyspu Helskiego. 1 października kontradmirał Józef Unrug oddelegował go razem z komandorami Stefanem Frankowskim i Marianem Majewskim na rokowania kapitulacyjne w sopockim Grand Hotelu z dowódcą Wehrmachtu w Zatoce Gdańskiej – generałem lotnictwa Leonardem von Kaupischem. Po kapitulacji 2 października dostał się do niewoli i przebywał w oflagach: X B Nienburg i X A Itzehoe oraz Stalagu XX A. W 1940 został wbrew konwencji genewskiej oddany w ręce Gestapo. W śledztwie był bity i torturowany. Następnie jako więzień polityczny znajdował się w obozie w Stutthofie, gdzie włączył się do działalności konspiracyjnej. Od końca 1941 był więziony w Gdańsku. 12 stycznia 1942 sąd specjalny w Gdańsku wydał wyrok skazujący go na czterokrotną karę śmierci za działanie na szkodę państwa niemieckiego. W połowie 1942 został przewieziony do więzienia "Neubau" w Królewcu i umieszczony w celi śmierci, a 14 grudnia 1942 nastąpiło wykonanie kary przez zgilotynowanie. Niemcy sprofanowali jego ciało, przekazując jego szczątki Instytutowi Anatomii Uniwersytetu Królewieckiego. Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni. Jego pamięci poświęcono tablice na Cmentarzu Starym w Wejherowie oraz w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdyni.
Awanse
- podporucznika piechoty - 1920
- porucznika piechoty - ze starszeństwem z 1 maja 1921
- kapitana piechoty - 1936
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie 16 września 2010 r.)
- Srebrny Krzyż Zasługi
- Medal Niepodległości
- Wielkopolski Krzyż Powstańczy
Życie prywatne
Od 1921 Antoni Kasztelan był żonaty z Marią, zmarłą w 1993. Mieli czworo dzieci: Stanisława (ur. 1923) - żołnierza Armii Krajowej, Zygmunta (ur. 1926) - żołnierza Armii Krajowej, absolwenta Akademii Medycznej w Gdańsku i lekarza urologa, oraz Marię (ur. 1934) - absolwentkę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Trzecie dziecko, Danuta, zmarła we wczesnych latach dzieciństwa i jest pochowana na Starym Cmentarzu w Wejherowie. Obok jej nagrobku znajduje się symboliczna tablica upamiętniająca Antoniego Kasztelana.
Bibliografia
- Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki. "Kadry Morskie Rzeczypospolitej. Tom II. Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918-1947." Wyższa Szkoła Morska. Gdynia 1996. (ISBN 83-86703-50-4)
- Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 63, 253
- Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 90, 624